In de jaren ‘70 kwam de omslag. De economische groei liep terug. De grote bedrijven moesten het met wat minder winst stellen, maar dat pikten ze niet. Ze wilden niet meer delen, ze wilden juist meer van de koek. Werkgevers gingen ‘in staking’, ze weigerden nog langer te investeren en een drastische reorganisatiegolf volgde. Duizenden arbeidskrachten vlogen eruit en de lonen werden naar beneden bijgesteld. De arbeidsmarkt flexibiliseerde, werknemers kregen steeds minder rechten, de werkloosheid groeide. Volledige werkgelegenheid hebben we sindsdien niet meer gekend.

Om deze trend een halt toe te roepen heeft dit kabinet de Wet Werk en Zekerheid (WWZ) aangenomen. Het verschil tussen vast en flexwerk moet kleiner worden en de rechtspositie van flexwerkers moet versterkt worden. Mensen moeten eerder aanspraak kunnen maken op een vaste baan. Maar vriend en vijand waren het er al snel over eens: deze wet zal juist een verdere flexibilisering van de arbeidsmarkt in de hand werken.

Voorheen had je na 3 tijdelijke contracten (of na maximaal 3 jaar) recht op een vast dienstverband. Werkgevers omzeilden dit vaak door een werknemer net voor het einde van die periode naar huis te sturen en na 3 maanden opnieuw aan te nemen. De zogenaamde 'draaideurconstructie': dan kon/ mocht de hele cyclus weer van voren af aan beginnen.

Met de WWZ heb je al na 2 jaar recht op een vast contract. Het omzeilen wordt moeilijker gemaakt omdat de periode die tussen het ontslag en het volgende nieuwe contract ligt, nu 6 maanden moet zijn. Dit zou werkgevers moeten afschrikken. Zo lang willen ze iemand niet kwijt en ze besluiten daarom eerder een vast contract aan te bieden. Mooi bedacht, maar in de praktijk werkt het niet zo. Werkgevers hebben zoveel keuze op de arbeidsmarkt dat ze liever iemand anders aannemen.

Door de WWZ zal een werknemer alleen maar eerder weer op straat staan. In plaats van na 3 jaar, nu na 2. De 6 maanden wachttijd die volgens de WWZ vereist is, is te lang. De kans dat je daarna terug mag komen, is nihil geworden.

De WWZ biedt flexwerkers nog meer 'voordelen'. Tijdelijke en uitzendkrachten die 2 jaar voor een bedrijf hebben gewerkt, hebben per 1 juli 2015 recht op een transitievergoeding van minimaal eenderde maandsalaris per gewerkt jaar. Dit proberen werkgevers te ontlopen, door uitzendkrachten net voor die datum de laan uit te sturen.

Bedrijven lozen massaal uitzendkrachten, is te lezen in de kranten. Met het voortijdig ontslaan van uitzendkrachten proberen bedrijven op grote schaal de nieuwe ontslagregels te ontlopen die op 1 juli ingaan in Nederland. Ze lozen trouwe uitzendkrachten om te voorkomen dat ze vanaf juli de wettelijke ontslagvergoeding moeten betalen. Niet alleen bij banken en verzekeraars, maar ook in de agrarische sector en de voedingsmiddelenindustrie raken uitzendkrachten 'bij bosjes' hun baan kwijt.

Minister Lodewijk Asscher van Sociale Zaken en Werkgelegenheid reageert woedend. Werkgevers, jullie hebben je bij het Sociaal Akkoord toch achter een fatsoenlijke arbeidsmarkt en tegen oneigenlijke flex geschaard? Dit kunnen jullie toch niet maken? Dit is niet volgens de geest van de wet! De minister doet een beroep op de moraal en het fatsoen. Maar daar hebben werkgevers helemaal geen boodschap aan. Ze volgen gewoon de wet die Asscher en zijn collega's zelf in het leven hebben geroepen.

Als dit kabinet van tevoren een beetje had nagedacht, hadden ze deze gevolgen van mijlenver aan kunnen zien komen. De Wet Werk en Zekerheid zal flexwerkers eerder minder dan meer zekerheid bieden. In plaats van eerder een vast contract te krijgen, staan ze juist eerder op straat. Asscher is daarvoor ook gewaarschuwd door de Raad van State en door de Eerste Kamer.

De boosheid van Lodewijk Asscher is niet echt, het is een toneelstukje voor de bühne. Het hoort erbij, zo wordt het spel van het polderen gespeeld. De ING, zogenaamd geschrokken, zal de uitzendkrachten 'tegemoet komen'. Ze krijgen een 'compensatie'. Ook dat zet natuurlijk geen zoden aan de dijk. De wet blijft staan. Volgende ontslagrondes die niet zo massaal in het nieuws komen, zullen ongestoord doorgang vinden.

Niks geen vaste baan. Werkgevers weigeren zelfs een bescheiden transitievergoeding uit te keren. Uitzendkrachten voor de datum gewoon naar huis sturen en vervangen door anderen, dat is een stuk goedkoper. Er staan genoeg mensen te trappelen, een leger werkzoekenden om uit te kiezen. De uitzendkrachten worden geloosd, vervolgens zie je de vacatures op internet verschijnen en dan worden ze vervangen door nieuwe en vaak goedkopere krachten.

Het UWV krijgt het steeds drukker, het wordt een rondpompmachine voor werklozen. Telkens nieuwe werkzoekenden registreren en ‘begeleiden’. Over anderhalf jaar zal het van voren af aan beginnen. Als de nieuwe ploeg die straks wordt aangenomen aan een transitievergoeding toe is, worden zij er ook weer uitgegooid en vervangen.

De arbeidsmarktspecialisten winden er geen doekjes om: dit wordt de manier van werken van de toekomst. Flex wordt het nieuwe vast. In Amerika zien we all-time highs in het aantal uitzenduren. Nederland heeft nog nooit zoveel zzp’ers gehad als nu, evenals bijna een half miljoen mensen die twee of meer banen hebben. Een vast contract wordt een zeldzaamheid, zeker bij een nieuwe dienstbetrekking. Zelfs bij schaars talent op de arbeidsmarkt, is flex de norm.

De nieuwe Wet Werk en Zekerheid heeft als grondgedachte om de ‘flextrend’ te keren. Maar vriend en vijand zijn er over eens dat deze nieuwe wet eerder een verdere flexibilisering stimuleert. De nieuwe ontslagwet zal resulteren in nog minder vaste contracten. De arbeidsmarktspecialisten voorspellen een 'massaontslaggolf na 1 juli 2015'. Het lozen van uitzendkrachten wat we nu zien, is nog maar het begin.

De WWZ regelt ook dat per 1 juli 2015 werkgevers goedkoper en sneller van hun vaste krachten af kunnen komen. Volgens de kenners van de arbeidsmarkt liggen in de bureaula van veel werkgevers de lijstjes al klaar om ‘eindelijk tegen acceptabele kosten afscheid te nemen van vooral oudere en dure werknemers’. Ze schatten in dat er minimaal 30.000 extra WW-aanvragen zullen zijn in het derde kwartaal van 2015.

Natuurlijk moeten er wel ‘steekhoudende’ argumenten voor zijn om iemand te kunnen ontslaan. Werkgevers moeten hun 'dossier' op orde hebben. Maar met wat juridisch advies komt dat wel voor elkaar. Bedrijven zijn wat dat betreft ook erg inventief. Ik weet van een kennis dat in een aantal grote bedrijven werknemers verplicht worden om voor een vastgestelde datum bepaalde nieuwe branchediploma's te halen. Avond aan avond zitten die mensen te studeren. Lukt het hen niet, dan vliegen ze er bij de volgende reorganisatieronde uit.

De WW wordt er meer op gericht om mensen weer snel aan het werk te krijgen, aldus het kabinet. Een eufemisme voor een forse verlechtering van de WW. Vanaf 1 januari 2016 wordt de maximale WW-duur stapsgewijs teruggebracht van 3 jaar naar 2 jaar. Na een half jaar WW wordt alle arbeid als passend gezien. Dit betekent dat het niveau of salaris van een baan geen belemmering meer mag zijn om die baan te accepteren of daarop te solliciteren. Ook wordt de opbouw van WW-rechten naar beneden bijgesteld. Na 10 jaar werken bouw je per gewerkt jaar nog maar een halve in plaats van een hele maand WW-rechten op.

Arbeidszekerheid bestaat niet meer. Echte banen worden vervangen door constructies waarbij je iedere dag op straat kunt staan en je steeds minder rechten hebt. De vaste baan gaat verdwijnen, de WWZ zal hier geen verandering in brengen, maar het flexwerk wat er voor in de plaats komt zal nog onzekerder worden dan het al was. De trend zet door. De lonen zullen omlaag gaan. Omdat alleen maar meer mensen in de rij staan voor een baantje en alle soorten werk al snel als passend wordt gezien, zullen werkzoekenden met minder genoegen moeten nemen. Werknemers leveren in, werkgevers spinnen er garen bij.

De gevolgen van de WWZ zijn enorm. Het aantal banen mag de laatste tijd dan wat toenemen , de kwaliteit ervan en het bijbehorende salaris worden elk jaar minder. Meer nieuwe banen zul je niet creëren door de WWZ. Alleen economische groei zorgt voor nieuwe werkgelegenheid, zegt ook Jurriën Koops, directeur van de Algemene Bond Uitzendondernemingen. [De WWZ] verkleint het verschil tussen flex en vast, maar alleen economische groei kan banen scheppen. De economie zal niet gaan groeien door een verlaging van de lonen. Voor economische groei moeten de lonen juist omhoog.

De koers die de afgelopen 40 jaar door overheden in de hele Westerse wereld is gevaren komt neer op een poging om tot een "definitieve bevrijding van de kapitalistische economie en haar markten te komen", schrijft Wolfgang Streeck. Bevrijding waarvan? Niet van overheden, want die heeft de 'kapitalistiche economie' juist nodig. Om wetten te maken zoals deze. Nee, de grote bedrijven zoeken bevrijding van ons, van onze invloed, van "het soort massademocratie dat deel uitmaakte van het naoorlogse democratisch kapitalistisch regime".

In de jaren '70 pakte het grootbedrijf de macht en heeft niet meer losgelaten. We raken niet allleen onze welvaart, maar ook onze zeggenschap kwijt. Politici laten zich gewillig voor het karretje van het bedrijfsleven spannen. Ze maken wetten die gunstig zijn voor grote werkgevers, niet voor werknemers. De positie van de loonafhankelijke bevolking wordt meer en meer verzwakt. De afbraak van arbeidsrechten en salarissen raakt nu in een stroomversnelling. Als een citroen worden we uitgeknepen. Wat ze ook beweren: met de nieuwe wetgeving van dit kabinet wordt het tij niet gekeerd. Integendeel.

De vaste baan gaat verdwijnen
Het Poldermodel, de schijn van het Grote Samen
Eis fors meer loon

Meer over de Wet Werk en Zekerheid:
Follow the Money, WET-ASSCHER: GEEN WERK, GEEN ZEKERHEID

Meer over Wolfgang Streeck:
Leesmagazijn, Wolfgang Streeck, Gekochte tijd. De uitgestelde crisis van het democratisch kapitalisme
Lang Leve Europa, Wolfgang Streeck: de crisis begon al in de jaren ’70, het kapitaal pakte de macht
Lang Leve Europa, Gekochte tijd: Wolfgang Streeck over de trucs van de neoliberale revolutie
Volkskrant, Een hele generatie gaat het moeras in
NRC, ‘Niemand heeft een idee. Dat is het engste’