werk

We horen dat het goed gaat met de economie, maar veel mensen merken daar niks van. Net als Amerikanen hebben Nederlanders ook steeds vaker meerdere banen nodig om het hoofd boven water te houden. Het fenomeen stapelbaan rukt op in ons land.

Eind 2014 was het werkloosheidspercentage gestegen naar 8,9%. Terwijl ons werd voorgespiegeld dat het de goede kant opging met de economie bleek het aantal werklozen weer toe te nemen. Dit kon natuurlijk niet. Een afgang voor het kabinet. Daar moest iets op gevonden worden. Geen probleem: we stappen over op een andere werkloosheidsdefinitie.

Werklozen en uitkeringsgerechtigden worden de laatste tijd regelmatig door politiek en bestuur weggezet als losers, fraudeurs of luiwammesen. We zijn het normaal gaan vinden en misschien doen we er ook wel aan mee? Werklozen moeten gewoon beter hun best doen en het is niet meer dan redelijk dat ze voor hun uitkering ‘wat terugdoen’.

Niet alleen flexwerkers zijn de dupe van het kabinetsbeleid van de laatste jaren, ook de positie van thuiszorgmedewerkers wordt met de dag slechter. We lezen over massa-ontslagen en drastische loonsverlagingen in die sector.

In zijn boek ‘Gekochte Tijd’ signaleert de socioloog Wolfgang Streeck een trend. Sinds de jaren ’70 wordt de positie van werknemers steeds zwakker. Je hoeft de krant maar open te slaan om te zien dat hij niet overdrijft: “Bedrijven lozen uitzendkrachten”. Mensen worden massaal ontslagen in aanloop naar het nieuwe ontslagrecht dat binnenkort ingaat.

Je hebt het misschien gelezen: V&D gaat salariskorting opleggen. Ondanks een wettelijk verbod, gaat het warenhuis het salaris van zijn vijfduizend werknemers verlagen. Een verkoper gaat van 1.856 euro naar 1.749 euro. Dat betekent dat hij er 5,8% op achteruit gaat. Volgens V&D is de ingreep onvermijdelijk.

Uit het rapport Vacatures in 2011 van het UWV blijkt dat steeds minder mensen een vast contract wordt aangeboden. Werkgevers kiezen ervoor om werknemers een tijdelijk contract te geven, bijvoorbeeld van een jaar. Het aantal werknemers dat een vaste aanstelling kreeg, is in 2011 gedaald met maar liefst 97%.

Werkgevers, vakbonden en overheid gaan regelmatig samen met elkaar om de tafel om ‘op een constructieve manier hun belangen op elkaar af te stemmen’. Regeringen in andere landen kijken soms jaloers naar dit typisch Nederlandse verschijnsel, het ‘poldermodel’. Maar in wiens voordeel werkt deze overlegvorm eigenlijk?

‘De arbeidsmarkt is niet flexibel genoeg’, ‘de arbeidsproductiviteit moet omhoog’, ‘we moeten de broekriem aanhalen met het oog op de toekomst, maar de crisis is voorbij’. Mooie verhaaltjes. Wie kent ze niet? Omdat ze telkens weer verteld worden door mensen die er speciaal voor doorgeleerd hebben, zijn we geneigd ze te geloven.

Vier jaar geleden dreigde levensmiddelenconcern Unilever de theefabriek Fralib in het Franse plaatsje Gémenos te sluiten en de productie naar Polen te verplaatsen. De werknemers pikten dit niet. Ze bezetten het bedrijf. Door heel veel inzet en doorzettingsvermogen en met hulp van de vakbond en de gemeente is het hen gelukt Unilever op de knieën te krijgen.

Is er een alternatief voor het parasitaire kapitalisme? De Amerikaanse econoom Richard Wolff denkt van wel. Hij wil het hiërarchisch bestuursmodel van bedrijven omgooien. Laat werknemers samen de baas zijn in hun eigen onderneming. Zij zullen nooit toestaan dat een kleine top zich verrijkt. Belangrijke bedrijfsbeslissingen worden gezamenlijk genomen en iedereen deelt mee in de winst.

Nederland zit in een slepende economische crisis. Ons kabinet denkt dat bezuinigingen, lastenverzwaringen en loonmatiging de oplossing zijn. Financieel geograaf Ewald Engelen gelooft hier niets van. De crisis verergert hierdoor alleen maar.

Om het parasitaire kapitalisme te overwinnen, moet allereerst de bedrijfsstructuur aangepakt worden, stelt de Amerikaanse econoom Richard Wolff in zijn boek Democracy at Work: A Cure for Capitalism (2012). Als we geloven in democratie, waarom hebben we dan de plek waar we werken niet democratisch georganiseerd? Het uitgangspunt is simpel: als je geraakt wordt door een besluit op je werk, dan moet je in staat zijn om hierover mee te beslissen.

Ons huidige economische systeem, het kapitalisme, zorgt ervoor dat de parasitaire sector zich gemakkelijk kan verrijken. De rest van de mensen verarmt steeds meer. Halverwege de 19e eeuw heeft de bekende Duitse filosoof Karl Marx (1818-1883) de oorzaak van deze wisselwerking al achterhaald. Werknemers worden uitgebuit door hun bazen. De meerwaarde waar werknemers voor zorgen, is bestemd voor de top.

De werkloosheid is aan het dalen, dat is positief, maar de baanzekerheid neemt af: vaste contracten worden een zeldzaamheid. Voor alles wordt van de werknemer flexibiliteit geëist. De lonen blijven steeds meer achter bij de arbeidsproductiviteit. In het huidige klimaat draait het allemaal om winst. De beroepsbevolking lijkt vogelvrij.