e natuurlijke omgeving van vissen is water. Ze worden in water geboren, ze leven in water en gaan in water dood. Voor vissen is niets zo vanzelfsprekend en onmisbaar als water.

Voor ons gaat ongeveer hetzelfde op voor geld. Om te kunnen leven is geld voor ons onmisbaar. We zijn er vrijwel dagelijks mee bezig: geld verdienen, geld beheren, geld uitgeven, piekeren over geld. We weten niet beter, maar begrijpen we ook wat geld is?

We leven in kringlopen van geld, waar we afhankelijk van zijn. Geld moet rollen, wordt gezegd. Geld moet vrij kunnen stromen voor een optimaal economisch resultaat. Hoe meer stagnatie, hoe groter de kans op een crisis. Voor alle deelnemers moet voldoende geld beschikbaar zijn om de economie soepel te laten functioneren en in ieders levensbehoeften te kunnen voorzien.

De laatste tijd is het vrij stromen van geld juist het probleem. De inkomens gaan omlaag, met steeds meer armoede als gevolg. Bedrijven gaan failliet omdat de bestedingen teruglopen of omdat ze geen financiering meer krijgen. We zitten in een crisis. Geld is schaars geworden.

De oorzaak van de crisis wordt overal gezocht, maar we vergeten naar de basis van de economie te kijken: het geld. Wat is geld eigenlijk?

In de meeste leerboeken over economie wordt uitgelegd wat geld is door de functie ervan te benoemen. Geld is een ruilmiddel dat ons in staat stelt goederen en diensten met elkaar te ruilen. Daarnaast is het een spaarmiddel dat het mogelijk maakt om kapitaal te vergaren. Ten derde is het een rekeneenheid die het mogelijk maakt om de waarde van verschillende producten ten opzichte van elkaar te vergelijken.

Maar als je iets definieert door z’n functies op te sommen begrijp je nog niet wat het werkelijk is. Bovendien stelt zo’n ‘definitie’ je niet in staat om met eventuele alternatieven te komen. Als je de vraag ‘wat is een paard?’ beantwoordt door te zeggen dat het het transportmiddel is, begrijp je niet echt wat een paard is en je komt ook minder snel op het idee dat er misschien nog andere transportmiddelen mogelijk zijn. De dag nadat het huwelijk was uitgevonden, bedacht men de scheiding. Maar voor geld gaat dit niet op. Het huidige geldsysteem wordt gepresenteerd als het enige mogelijke. Maar dit is onzin, dit geldsysteem kan afgeschaft worden. Ook voor geld zijn alternatieven te bedenken.

De Begische geld-deskundige Bernard Lietaer geeft in zijn boek Het geld van de Toekomst (1999) de volgende definitie van geld: Geld is een overeenkomst binnen een gemeenschap om iets als ruilmiddel te erkennen. Uiteindelijk is geld dus een afspraak. Belangrijk is dat er vertrouwen moet zijn onder de deelnemers van het betaalmiddel in de waarde ervan. Lietaers definitie laat onmiddellijk zijn dat er meerdere opties zijn. Nu is de euro ons betaalmiddel, maar het is heel goed mogelijk om een andere afspraak te maken.

In het verleden zijn er andere soorten geld gebruikt. Een voorbeeld is de Talley Stick die rond 1100 in Engeland door de toenmalige koning in omloop was gebracht. Gewone houten stokken werden gepolijst en ingekerfd met een cijfer dat de waarde van de stok aangaf. Vervolgens werd de stok over de lengte in twee helften gespleten. De ene helft hield de koning voor zich, de andere bracht hij in roulatie. Doordat de stok gespleten was kon altijd aangetoond worden of een bepaalde Talley Stick echt was of niet. De nerven moesten aansluiten op een helft die de koning zelf in bezit had.

Het systeem werkte heel erg goed en dat blijkt ook wel uit het feit dat het 700 jaar stand hield. De Vlaamse filosoof Bram Langmans schrijft dat het zelfs het bestwerkende en langstgebruikte geldsysteem is dat ooit op onze wereld heeft bestaan.

Maakt het uit welk soort geld we gebruiken? Ja, de regels van het geldstelsel kunnen verschillen. De ene soort geld zal beter voldoen dan de andere, afhankelijk van de doelen die we stellen.

De belangrijkste kenmerken van ons huidige geld zijn dat het in omloop wordt gebracht als lening en dat er rente over betaald moet worden. Is ons geld een neutraal ruil-, spaar- en rekenmiddel? Als geld een onpartijdig instrument is, hoeven we ons er niet druk om te maken. Maar helaas blijkt dit niet zo te zijn. Bij lange na niet zelfs. Er kleven een heleboel nadelen aan ons geldstelsel.

Geld wordt door de banken in het leven geroepen als een lening. Als je een hypotheek bij een bank krijgt dan teken je een leningcontract. De bank voert de gegevens op de computer in en op dat moment is er geld ontstaan. Voor elke 10.000 euro die de bank in kas heeft, mag 100.000 euro worden uitgeleend. 90.000 euro wordt dus uit het niets gecreëerd.

Geldcreatie heeft tot gevolg dat de geldhoeveelheid groeit, maar ook het totaal aan uitstaande schulden. Dit is niet het hele verhaal, want er wordt ook nog rente gerekend wat consequenties heeft voor de geldhoeveelheid en ook voor de hoeveelheid schuld. Door de geldcreatie en de rentebetaling groeit de geldhoeveelheid. Door het rekenen van rente op rente groeit de geldhoeveelheid zelfs exponentieel. Dat wil zeggen dat de geldhoeveelheid een curve vormt die eerst langzaam, maar na verloop van tijd stijl omhoog gaat (voor een voorbeeld, zie curve C in de grafiek). Als een spaarder een bedrag spaart en de rente laat staan, ontvangt hij ook rente over de rente. De totale som zal exponentieel groeien. Hetzelfde principe gaat op voor landen en op wereldschaal.

Omdat geld als schuld wordt uitgegeven groeien de schulden ook exponentieel. Op basis van een exponentieel toenemende schuld moet een toenemende rentelast betaald worden. Als een persoon of bedrijf moet gaan bijlenen om aan zijn renteverplichtingen te voldoen, groeien zijn schulden en rentelasten exponentieel. Als het inkomen van deze persoon of van dit bedrijf niet toeneemt, leidt dit op den duur tot een faillissement. Je kunt een lening niet afbetalen door nog meer te lenen, net zoals je jezelf niet nuchter kunt drinken door nog meer alcohol achterover te slaan.

Dezelfde redenering geldt ook voor landen. Onderstaande grafiek kan dit verduidelijken. Curve C laat de exponentieel toenemende schuld van een bepaald land zien. Curve A is de lijn die staat voor de economische groei. Omdat de schulden exponentieel groeien zou de economie ook exponentieel moeten groeien om aan de renteverplichtingen te kunnen voldoen. Maar in de praktijk is dit niet het geval.

De gewone economie van productie en distributie groeit aanvankelijk, maar stabiliseert op een gegeven moment. Het brutonationaal product vormt geen exponentiële curve, maar een natuurlijke. Het inkomen van een land neemt op een gegeven ogenblik niet verder toe. Economische groei is te vergelijken met een kind dat volwassen wordt. De ontwikkeling gaat eerst vrij snel, in de tienerjaren is er vertraging, en daarna stopt de fysieke groei.

Als de schulden exponentieel groeien, terwijl de economische groei is gestabiliseerd, nemen de rentelasten een steeds groter deel van het brutonationaal product in beslag. Curve C kruist curve A en stijgt daarbovenuit. Naar verhouding gaat er steeds meer aan rente naar de banken en blijft er steeds minder over voor de deelnemers aan de reële economie. De enorme renteverplichtingen gaan alsmaar zwaarder drukken op de gewone economie. Op zo’n moment destabiliseert de economie en zal vroeg of laat een crisis ontstaan.

De laatste 40 jaar zijn er honderden crises geweest vertelt Bernard Lietaer in een lezing. Uit cijfers van het IMF blijkt dat er sinds 1970 145 bankcrashes, 204 monetaire crashes en 72 schuldencrises van hele landen hebben plaats gevonden. Dat is in totaal 425 crises, dat wil zeggen meer dan 10 per jaar. En sinds 1637 zijn er 48 complete meltdowns geweest. Als je een auto had die zo slecht presteerde had je hem al lang ingeruild.

Men doet voorkomen of de crises ‘out of the blue’ tevoorschijn komen, niemand er iets aan kan doen en we ze gewoon moeten accepteren. Maar niets is minder waar. Met dit geldsysteem worden crises in de hand gewerkt. Dit gaat via de zogenaamde conjunctuurcyclus, ook wel genoemd de 'boom-bust-cycle'. Het ontstaan van crises is grotendeels te danken aan de bankiers. Eerst verlagen zij de rente zodat er veel geld in omloop komt (de 'boom'): een bubbel ontstaat. Dan wordt de rente verhoogd en is er minder geld beschikbaar (de 'bust'). Op zo’n moment ontstaat een crisis. De bubbel barst. Hoe groter de boom was, hoe groter de crisis die erop volgt.

Tot de jaren ’70 hadden we de goudstandaard. De hoeveelheid geld was gerelateerd aan de hoeveelheid goud en kon dus niet excessief stijgen. Nadat de goudstandaard werd losgelaten, was de geld- en schuldcreatie niet langer beheersbaar. Dit is de reden dat zich de laatste jaren steeds meer crises voordoen. Telkens spat een eerder opgebouwde bubbel uiteen. Alle crises zijn ‘verholpen’ met meer geld en meer liquiditeit, zegt politicoloog Sander Boon, want er is steeds meer geld nodig om een crisis te bezweren. Door de toegenomen centralisatie en consolidatie in de bankenwereld is de kans aanwezig dat elke volgende crisis nog groter en destructiever zal zijn dan de vorige.

Veel mensen denken dat je alleen rente betaalt als je geld leent van een bank. Maar in feite betaal je ook rente als je een product koopt. De maker van het product heeft indertijd een lening afgesloten om zijn productie te financieren. De rente die hij voor deze lening betaalt, rekent hij door in de prijs van zijn product. Professor Margrit Kennedy een Duitse architecte heeft berekend dat minstens 30% van de prijs van de goederen die we nodig hebben voor ons levensonderhoud, bestaat uit rente.

Een volgend groot nadeel van dit systeem is dat het leidt tot inflatie. Er worden steeds grotere hoeveelheden geld in omloop gebracht. Dit heeft geldontwaarding tot gevolg. Het is als een soep die steeds meer verdund wordt tot er geen smaak meer aan zit. Margit Kennedy beschrijft dat inflatie eigenlijk een soort belasting is. De Amerikaanse schrijver G. Edward Griffin heeft het in zijn boek The Creature from Jekyll Island (1994) over inflatie als de ‘hidden tax’, de verborgen belasting. Een Duitse Mark uit 1950 is in 1989 nog slechts 28 pfennig waard. Eén Euro uit 1980 heeft vandaag de helft van zijn koopkracht verloren. De overheid vindt het niet erg dat banken extra geld creëren. Het stelt hen in staat de toenemende overheidsschuld enigszins te reduceren. Het gevolg is wel dat het spaargeld van iedereen jaarlijks minder waard wordt. Voor dezelfde euro kan steeds minder gekocht worden.

Dit geldsysteem zorgt voor een voortdurende overdracht van welvaart van de grote meerderheid naar een kleine minderheid. Margrit Kennedy heeft onderzoek gedaan naar de vraag wie profiteert van het rentesysteem en wie er voornamelijk voor betaalt. Ze heeft daarvoor de populatie in 10 delen verdeeld. Van de armste 10% van de bevolking tot de rijkste 10%. Het blijkt dat 80% van de mensen meer rente betaalt dan ontvangt. Voor 10% van de mensen is het om het even: ze betalen gemiddeld evenveel rente als ze ontvangen. De rijkste 10% van de mensen profiteren: zij innen al de rente die de armste 80% betalen. Om van het systeem te profiteren moet je plusminus een half miljoen euro hebben. Ons geldsysteem heeft een Pareto-effect, het leidt tot geldconcentratie bij een kleine groep: hoe meer geld je hebt, hoe meer je krijgt. Zie hiervoor onderstaande grafiek.

In ons huidige geldsysteem wordt constant geld geredistribueerd van de 80% van de mensen die werken voor hun geld naar de 10% van de mensen die zo rijk zijn dat ze hun geld voor hen kunnen laten werken. De rijkste mensen en organisaties zijn eigenaar van rentedragende bezittingen. Zij ontvangen alsmaar rente van allen die moeten lenen voor een dak boven hun hoofd en brood op de plank. Deze overdracht wordt volledig en uitsluitend veroorzaakt door hoe het geldstelsel in elkaar zit. Het heeft niks te maken met hoe slim of dom mensen zijn of hoe ijverig of lui. Degenen met geld en bezittingen kunnen deze voor hen laten werken. Het geld stroomt vanzelf binnen. Het resultaat hiervan is dat er grote onevenwichtigheden bestaan in de verdeling van de welvaart.

“De top-1% Amerikanen heeft nu een grotere persoonlijke welvaart dan de laagste 92% samen. Dit concentratieproces blijft op alle niveaus plaatsvinden. De bezittingen van de kleine groep van de top-500 families in de VS stegen tussen 1983 en 1989 van 2,5 tot 5 biljoen dollar. Op wereldniveau hebben 447 miljardairs financiële bezittingen verzameld die groter zijn dan het totale jaarlijkse inkomen van meer dan de helft van de wereldbevolking. De drie rijkste miljardairs hebben nu meer geld dan het bnp van de 48 armste landen in de wereld tezamen”.

Geld stroomt niet alleen op individueel niveau van arm naar rijk, ditzelfde mechanisme werkt ook op regionaal en landelijk niveau. Geld stroomt van arme landen naar rijke landen. Hier steekt de ontwikkelingshulp maar schril bij af. Rijke landen kunnen steeds goedkoper lenen en arme landen steeds duurder. In 1997 hadden rijke landen samen ruim 4400 miljard gulden aan leningen aan arme landen uitstaan. De arme landen betaalden ruim 250 miljard gulden rente aan de rijke landen.

Ons geldstelsel doet denken aan een pyramidespel of Ponzi-scheme. Voor een pyramidespel heb je een brede basis van nieuwkomers nodig, wiens geld wordt doorgesluisd naar de top. Pyramidespelen zijn illegaal. De effectenhandelaar Bernie Madoff is ervoor veroordeeld. Ook de belegger Charles Ponzi die in het begin van de 20e eeuw actief was met zo’n constructie -en naar wie het ponzi-scheme vernoemd is- draaide ervoor de gevangenis in.

Een ponzi-scheme is per definitie instabiel, omdat de top een rendement krijgt dat feitelijk niet bestaat. Het systeem loopt vooruit op toekomstige verdiensten. Ons geldstelsel functioneert ook zo: de rente die wordt uitgekeerd, moet nog verdiend worden. Op een gegeven moment, als dit bedrag zo hoog is opgelopen dat het niet meer opgebracht kan worden, stort het stelsel in. Uiteindelijk blijven de deelnemers aan de basis, dat wil zeggen de grootste groep, met lege handen achter.

Het geldstelsel is als een tredmolen die voortdurend economische groei vereist. Het berekenen van rente jaagt de mensen op en put ze uit. Iedereen moet voortdurend harder gaan werken en meer productie gaan draaien. Het renteniveau bepaalt de gemiddelde groei die nodig is om op dezelfde plaats te blijven. De manier waarop ons geldsysteem is ingericht verklaart waarom we steeds minder tijd hebben, ondanks herhaalde beloftes dat technologische vooruitgang en productiviteitsgroei tot een vrijetijdsmaatschappij zouden leiden.

Het bestaan van rente heeft ook nadelige effecten op de natuurlijke omgeving. Het loont om vandaag bomen te kappen, het hout te verkopen en het geld op de bank te zetten. Het geld groeit harder dan de bomen. Zo ondermijnt het bestaan van rente het milieu. Door dit stelsel is het moeilijk om financiering te vinden voor grote ecologische projecten. Omdat hierop vaak geen winst gemaakt kan worden, is het vrijwel onmogelijk de rentelast op te hoesten. Dit systeem dwingt ons alleen naar de korte termijneffecten te kijken. De lange termijn consequenties raken erdoor uit het zicht.

Met dit geldstelsel wint de bank altijd. In economisch goede tijden stromen rentebetalingen naar de bank. In economisch mindere tijden, als veel mensen hun rente niet meer kunnen betalen, zijn de banken gerechtigd de mensen te onteigenen en de onderliggende waardes van hun leningen te confisqueren. De banken worden zo zonder enige moeite eigenaar van huizen, winkels, grond, bedrijven, stuk voor stuk dingen met een werkelijk waarde. De schuldenaren blijven met lege handen achter.

Het huidige geldstelsel bevordert concurrentie in plaats van samenwerking. Als de bank geld schept door u een hypotheek van bijvoorbeeld 200.000 euro te verstrekken, verwacht hij dat u de komende 30 jaar minstens 400.000 euro aan hem overmaakt. Deze extra 200.000 aan rente wordt in principe niet gecreëerd door de bank. Toch moet u die gaan verzamelen. U moet met uw medemensen gaan concurreren om die 200.000 euro te vergaren. Dit wordt mooi geïllustreerd aan de hand van het verhaal van het Elfde Schijfje dat Bernard Lietaer in zijn boek Het geld van de Toekomst (1999) vertelt.

In een bestaande ruileconomie wordt door een vreemdeling op een goede dag het volgende systeem voorgesteld. Als jullie nu eens met schijfjes gaan handelen in plaats van goederen onderling te ruilen. Hij geeft iedereen 10 schijfjes. Hij zegt: “over een jaar kom ik terug en dan wil ik van iedereen 11 schijfjes zien, één extra uit dankbaarheid voor mijn introductie van dit geweldige systeem”. De dorpsbewoners komen er al snel achter dat ze alles op alles moeten zetten om dit elfde schijfje te bemachtigen. De spontane samenwerking in het dorp wordt hierdoor ondermijnd. Het wordt ieder voor zich. En uiteindelijk moet een aantal mensen failliet gaan om het voor de anderen mogelijk te maken dat zij hun elfde schijfje verdienen.

Waar komt het geld vandaan? Hoe komt het in onze portemonnee? Elke euro is begonnen als banklening. Geld wordt gecreëerd door de banken vanuit het niets, als een lening waarover rente wordt geheven. De bankiers worden daarom ook wel de ‘masters of money’ genoemd, of de ‘monopoly man’. De meesters van het geld hebben het alleenrecht op het scheppen van geld en dit uit te lenen. Het geld wordt zomaar tevoorschijn getoverd. Eén druk op de knop per lening is voldoende om de bankiers jarenlang van rente te voorzien. Uiteindelijk stroomt al het geld naar de banken.

Voor ons huidige geldstelsel zijn keuzes en afspraken gemaakt, waarvan we ons niet bewust zijn. Geldcreatie had ook op een andere manier gekund: niet uit het niets, maar als een betaling voor reële producten en diensten, niet door de commerciële banken, maar onder democratisch beheer, niet als schuld, maar rentevrij. In het verleden hebben dit soort alternatieve geldstelsels wel bestaan, maar ze hebben niet overleefd.

Wat is de geschiedenis van ons geldstelsel? Het is nu toch wel duidelijk dat dit systeem niet ideaal is. Het heeft zoveel nadelen dat het op z’n minst vreemd is dat niemand op het idee lijkt te zijn gekomen is om het anders te doen. Een aantal denkers heeft onderzocht wat de achtergrond is van ons huidig geldsysteem. Het blijkt een geschiedenis te zijn waarin enorme macht achter de schermen is uitgeoefend om het op deze manier ingevoerd te krijgen en ook zo in stand te houden. Alternatieven die er wel degelijk zijn geweest, worden simpelweg onderdrukt.

De Nederlandse econoom Ad Broere merkt in zijn boek Geld komt uit het niets (2012) op dat ons financiële stelsel zijn wortels heeft in het feodale tijdperk. We denken dat we nu in betere tijden leven en meer vrijheid hebben, maar in feite hebben we nooit afscheid genomen van de koningen, de aristocratie en de geestelijkheid die de volledige macht over de economie hadden. Zij zagen het volk als de leverancier van de middelen die ze nodig hadden voor hun eigen levensstijl. Voor ieder bedrag dat van de bank wordt geleend, gaf de adel het volk als onderpand: door belastingheffing moest de schuld weer worden afgelost. En zo is het in feite nog steeds alleen hebben de bankiers nu die rol van de aristocratie overgenomen.

Het geldstelsel dat wij nu kennen bestaat nog helemaal niet zo lang. In de geschiedenis hebben allerlei andere betalingsvormen bestaan. Sommigen hadden opmerkelijk veel succes. Maar vaak was zo’n alternatief geldsysteem geen lang leven gegund. Telkens kwamen de bankiers tussenbeide om dit geld onder dwang uit de roulatie te laten nemen. Dit ging vaak niet op een zachtzinnige manier. Als de bankiers hun lucratieve handel bedreigd zagen worden, schrokken ze er niet voor terug samenzwering, misleiding en geweld te gebruiken om hun zin te door te drijven.

In het Engeland van de 11e en 12e eeuw hadden de goudsmeden buitengewoon veel economische macht gekregen, waardoor veel problemen ontstonden. De goudsmeden gedroegen zich als de bankiers van onze tijd. Ze zorgden er eerst voor dat leningen heel gemakkelijk aangegaan konden worden, waardoor er veel geld in circulatie kwam. Vervolgens scherpten ze de regels aan, waardoor er opeens veel geld uit circulatie verdween. Mensen zagen zich plotseling niet meer in staat hun leningen af te betalen. Ze konden ook geen nieuwe leningen aangaan om hun oude leningen af te lossen. Als gevolg hiervan gingen veel bedrijven failliet en de goudsmeden konden hun bezittingen zo voor heel weinig geld opkopen.

Koning Henry I wilde aan deze praktijken een einde maken. Hij bedacht een bijzonder systeem: gewone houten stokken, Talley Sticks genaamd. Waarom zouden mensen houten stokken als geld accepteren? Eigenlijk is het niet anders dan ons geld. Dat is tenslotte ook maar een papiertje met een cijfer erop. Het bestaat bij gratie van onze onderlinge afspraak en ons vertrouwen daarin dat dit papiertje een bepaalde waarde vertegenwoordigt. Zo vertegenwoordigden de Talley Sticks ook een bepaalde waarde. De koning verklaarde dat de belastingen voortaan in de vorm van deze Sticks moesten worden voldaan. Dit zorgde ervoor dat er continu vraag was naar dit geld. Het systeem van de Talley Sticks heeft 700 jaar stand gehouden.

De goudsmeden waren niet blij met deze actie van de koning. Voortdurend probeerden zij de macht van het Talley Stick systeem te breken en de controle over het geld naar zich toe te trekken. In 1694 lukte dat door de oprichting van de Bank of England. Engeland had vele kostbare oorlogen gevoerd. Het Britse parlement zat met enorme schulden. De bankiers zagen hun kans schoon en boden toen aan met geld over de brug te komen op voorwaarde dat ze de monopolie over de geldcreatie kregen en de overheid 8% rente betaalde op de lening met de belastingheffing van het volk als garantie. De toenmalige koning ging akkoord en vanaf dat moment zijn de bankiers hun grip op het geldsysteem in Engeland nooit meer kwijt geraakt.

De Amerikaanse econoom en politiek filosoof Murray Rothbard schrijft dat de Bank van Engeland zichzelf van meet af aan voorzag van een indrukwekkend mysterieus aura om haar prestige te vergroten en het vertrouwen van de mensen in haar functioneren te winnen. De Bank of England werd een voorbeeld voor alle andere landen in de Westerse Wereld. Overal in Europa werden Centrale Banken naar dit model opgericht.

Ook in Amerika probeerden de bankiers een Centrale Bank op te richten. Maar hier lukte dit niet zo gemakkelijk als in Engeland en andere Europese landen. Pas na drie serieuze pogingen in meer dan driehonderd jaar slaagde het project.

In het Amerika van de 17e en de 18e eeuw kende men het geldsysteem van de Colonial Script. Het succes van de Colonial Script werd bepaald door het feit dat het rentevrij was en doordat het evenredig uitgegeven werd met de economische groei. De regering van een kolonie hield in de gaten of aan deze voorwaarde werd voldaan. Was er teveel geld in omloop dan verhoogden ze de belasting, was er te weinig geld dan drukten ze biljetten bij. Zo werd voorkomen dat er inflatie ontstond.

Maar in 1764 was dit succes abrupt voorbij. De Colonial Script werd verboden op last van het moederland Engeland. De zogenaamde Currency Act bepaalde dat men voortaan alleen nog maar het geld mocht gebruiken dat door door de Bank of England in omloop werd gebracht. Benjamin Franklin (1705-1790) één van de founding fathers van de VS schreef dat in één jaar tijd een tijdperk van welvaart geëindigd was en een depressie was ingetreden. De straten van de kolonieën waren vol met werklozen.

Volgens Franklin was deze bemoeïenis van de Engelse bankiers met de kolonieën de voornaamste reden voor de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog van 1775-1783. “De koloniën zouden geen enkele moeite hebben gehad met het betalen van belasting op thee en andere goederen, als de Britse overheid ons niet het eigen papiergeld zou hebben afgenomen. Het verbieden van ons eigen geld vormde de aanleiding tot de vrijheidsoorlog.”

Tijdens de oorlog kwam er een nieuw soort geld in omloop, de Continental. Dit geld devalueerde echter na verloop van tijd enorm in waarde. Eind 1778 hadden de biljetten nog maar 1/5 van hun oorspronkelijke waarde. In 1780 nog maar 1/40 en in 1781 waren ze waardeloos geworden.

Sommigen denken dat de oorzaak van deze hyperinflatie was dat het geld niet gekoppeld was aan een tastbare waarde zoals zilver of goud. Maar dit kan de reden niet zijn. Slechts enkele jaren eerder had de Colonial Script prima gefunctioneerd. De oorzaak van de devaluatie van de Continental was dat er teveel in omloop waren. In de chaos van de oorlog was de communicatie tussen de staten onderling niet optimaal waardoor men de noodzakelijke geldhoeveelheid niet goed af kon stemmen. Maar er was nog een belangrijke oorzaak. De Engelse regering voerde een economische oorlog door de Continental te vervalsen en met scheepsladingen tegelijk het land binnen te brengen. Benjamin Franklin schreef: “immense hoeveelheden van deze vervalste biljetten, die door de Britse regering waren gemaakt, circuleerden onder de inwoners van de Staten van Amerika voordat de fraude werd ontdekt.”

Toch wonnen de Amerikanen de oorlog. Ze zorgden er daarna direct voor dat het recht op geldcreatie vastgelegd werd in de grondwet: “Het congres heeft de macht geld te creëren en in omloop te brengen en de waarde ervan te reguleren”.

De Verenigde Staten hadden hun onafhankelijkheid veroverd, maar Engeland gaf zich niet gewonnen. Het voormalig moederland spande zich in om er een Centrale Bank op te zetten naar Brits model, zodat de winsten van het land alsnog naar Engeland zouden vloeien. Thomas Jefferson die destijds minister van Buitenlandse zaken was, was hier fel op tegen. Hij zag overheidsschuld als een buitengewoon groot gevaar. Hij geloofde dat bankinstellingen gevaarlijker waren dan staande legers en dat het idee dat je nu geld uit kunt geven dat pas in de toekomst terugbetaald hoeft te worden gelijk is aan bedrog op grote schaal ten koste van de toekomst. De bevoegdheid om geld uit te geven moet afgenomen worden van de bank en teruggegeven aan het volk waar het hoort.

Maar president Washington besliste dat de The Bank of the United States er toch moest komen. Deze eerste Centrale Bank van de Verenigde Staten werd in 1791 opgericht met een vergunning voor 20 jaar. Toen de vergunning in 1811 was afgelopen stemde het congres tegen een verlenging omdat men de Centrale Bank niet grondwettig achtte. De Bank van Engeland die destijds onder leiding van Nathan Rothschild stond, was furieus en dreigde met een oorlog, die inderdaad uitbrak. Van 1812 tot 1815 vochten de Amerikanen de zogenaamde Tweede Onafhankelijkheidsoorlog. Door de oorlog hadden de VS een grote financiële strop waardoor het congres geld nodig had en met de rug tegen de muur keurden ze een nieuwe verlenging van de bankvergunning van de Centrale Bank goed. Deze tweede centrale bank van de VS zou tot 1836 in bedrijf zijn.

In 1832 sprak president Andrew Jackson zijn veto uit over de volgende verlenging van de bankvergunning. Ook hij zag de macht van de bankiers als gevaarlijker dan legers van de vijand. “Het beheersen van de munt en het houden van burgers in financiële afhankelijkheid is gevaarlijker dan de militaire macht van de vijand zou kunnen zijn.” Hij sprak tegen de bankiers: “Jullie zijn een stelletje adders en dieven. Ik ben vastbesloten jullie te verpletteren en bij de eeuwige God, ik zal jullie verpletteren”. Jackson zag het als de grootste prestatie van zijn presidentschap dat hij de bank verslagen had.

In 1861 brak in de VS de burgeroorlog uit. Er zijn veel speculaties over de oorzaak van deze oorlog. President Lincoln zou de slavernij willen afschaffen waar de zuidelijke staten afhankelijk van waren. Daarom kwam het zuiden in opstand tegen het noorden. Maar Lincoln heeft diverse keren verklaard dat hij niet uit was op het afschaffen van de slavernij. Voor alles wilde hij de eenheid van de VS bewaren.

Het lijkt erop dat het Europese continent een belangrijk aandeel had in het uitbreken van deze oorlog. Sinds President Jackson de Centrale Bank verslagen had, floreerde de Amerikaanse economie. De Europese financiële elite was bang dat de VS teveel economische macht zou krijgen en Europa zou gaan overheersen. Ze hoopten de VS weer in de greep te krijgen door een ‘verdeel en heers’ strategie toe te passen. President Jackson had er in zijn afscheidsspeech al voor gewaarschuwd. Hij vroeg zich openlijk af of er in Europa al plannen waren beraamd om de eenheid van het land te breken.

President Lincoln zag zich geconfronteerd met toenemende spanningen in zijn land en had geld nodig om zijn troepen te betalen. Hij kreeg een lening aangeboden van de bankiers in New York tegen meer dan 30% rente. Lincoln sloeg dit aanbod af. Hij vroeg een oude vriend, Dick Taylor, om raad. Deze adviseerde de president om zijn eigen geld in omloop te brengen. Lincoln volgde dit advies op en hij drukte schuldenvrije en renteloze ‘Greenbacks’ ter waarde van 450 miljoen dollar, om de oorlogskosten te betalen. De Greenbacks werden gedrukt als dollarbiljetten met een groene achterkant, vandaar de naam. De Greenbacks waren evenals eerder de Colonial Script en de Continental een 100% fiatgeld, dat wil zeggen dat het zijn waarde niet ontleent aan de materie waaruit het gemaakt is of waar het aan verbonden is.

De Greenbacks werkten heel goed en Lincoln dacht erover dit geldsysteem voorgoed te blijven gebruiken. In 1863 kwam hij echter in een moeilijke positie. Hij had geld nodig, maar het congres wilde hem niet toestaan nog meer Greenbacks te drukken, uit angst voor inflatie. Van die gelegenheid maakten de bankiers gebruik om er een bankwet, de National Bank Act, door te drukken. Door deze wet zouden alleen de bankiers weer de bevoegdheid krijgen geld te creëren, door schuld, met rente en met controle op de geldhoeveelheid.

Lincoln won de oorlog en het eerste wat hij na zijn herverkiezing wilde doen was de National Bank Act terugdraaien. Maar na 41 dagen in zijn tweede ambtstermijn werd hij vermoord.

De rest van de 19e eeuw lukte het de Bank van Engeland nog niet om weer een nieuwe Centrale Bank in de VS op te richten. De bankiers van het continent werden nauwlettend en kritisch in de gaten gehouden. James Garfield (1831-1881) was een van de presidenten die het spel van de Britse bankiers door had. Hij sprak over hen: “Degene die de geldhoeveelheid controleert is volledig heerser over alle industrie en handel (...) Als je je realiseert dat het systeem erg makkelijk te controleren is door een paar machtige mannen aan de top, dan hoef je je niet af te vragen hoe periodes van inflatie en depressie ontstaan.” De Amerikaanse auteur en documentairemaker Bill Still die veel over deze onderwerpen gepubliceerd heeft, schrijft: “Misschien is het toeval maar binnen een paar weken nadat President Garfield dit statement maakte, werd hij vermoord.”

Maar aan het begin van de 20e eeuw wordt er een nieuwe majeure poging ondernomen door de bankiers. De derde Centrale Bank van de VS werd opgericht in 1913 en houdt stand tot op de dag van vandaag. In 1907 is er grote paniek in de Amerikaanse economie. Er vinden vele bankruns plaats en een aantal banken gaat failliet. Men bedacht dat deze omstandigheden de ideale voedingsbodem vormden om de geesten rijp te maken voor een nieuwe Centrale Bank. Zo’n instituut zou stabiliteit moeten bieden en moeten voorkomen dat zo’n paniek en chaos opnieuw konden ontstaan.

In 1910 wordt er een geheime vergadering belegd op Jekyll Island, een eiland voor de kust van Georgia. Zeven mannen zijn daar bijeengeroepen: een aantal Amerikaanse bankiers, een lid van de Senaat, de assistent secretaris van de Amerikaanse schatkist (de Treasury), en Paul Warburg, een afgevaardigde van de Centrale Bank van Engeland. Het was hun doel een Centrale Bank op te richten naar Europees model, maar ze wisten dat de bevolking hier fel tegen gekant zou zijn. Om hun plan te verhullen bedachten ze de naam Federal Reserve. Maar zoals Bill Still in zijn documentaire opmerkt: dit instituut is niet ‘Federal’ en er zijn ook geen ‘reserves’.

De Amerikaanse schrijver G. E. Griffin benadrukt in zijn boek The Creature from Jekyll Island (1994) dat de bedenkers van de FED in feite een kartel vormden. De bankiers kwamen van verschillende banken en waren dus eigenlijk concurrenten. Maar hier werkten ze samen om een Centrale Bank op te richten die voor hen allemaal een enorme bron van winst kon worden. De vergadering moest geheim blijven, omdat ze allemaal beseften dat als bekend zou worden dat zij de bedenkers van de plannen waren, de wet nooit door het congres aangenomen zou worden. Voor het publiek moest het lijken alsof door de wet de macht van de banken aan banden gelegd zou worden. In werkelijkheid zouden de banken juist veel meer macht krijgen. Het lijkt op een vos die zelf het kippenhok bouwt en het alarmsysteem installeert.

Door de geheimhouding en een goeie pr voor het publiek en de juiste lobby bij de overheid, lukt het om de wet bij het congres erdoor te krijgen. De wet wordt net voor de kerstvakantie van 1913 in stemming gebracht. Een aantal congresleden is al op weg naar huis om kerst te vieren en de rest heeft weinig zin meer in een debat. President Woodrow Wilson tekent de wet op 23 december 1913 en de derde Centrale Bank van de VS, de FED, is een feit.

Later betuigt president Wilson zijn spijt over de goedkeuring van de FED: “Ik ben een hoogst ongelukkig man, want onbedoeld heb ik mijn land geruïneerd. Een grote industriële natie is afhankelijk van haar geldsysteem; ons systeem is gecentreerd. Daarom is de groei van onze natie en al haar activiteiten nu in de handen gekomen van een paar mannen. Wij zijn daardoor tot een van de slechtst geleide landen verworden, tot een van de meest gedomineerde en gecontroleerde overheden in deze beschaafde wereld. Er wordt niet langer meer geregeerd vanuit Vrije Meningsuiting, we worden niet meer geregeerd door overtuigingen en de stem van de meerderheid. We worden geregeerd door de meningen en de dwang van een kleine groep mensen.” Helaas doorzag Wilson dit sluwe plan te laat.

Ook lid van het congres Charles Lindbergh had in de gaten wat er gebeurd was: “Deze wet brengt het grootste kartel op aarde tot stand. De onzichtbare regering van de geldmacht wordt op deze manier gelegitimeerd. Door deze wet wordt de grootste misdaad ooit begaan.” Sindsdien regeert in feite de FED het land, want wie het geld controleert, controleert de overheid en wie de overheid controleert, controleert het land.

Sinds de oprichting van de FED is de Amerikaanse staatsschuld steeds groter geworden. De laatste tijd gaat de stijging dwars door het plafond. Op de grafiek is de exponentiële curve goed te herkennen. In een bepaalde periode wordt de schuld telkens verdubbeld. De laatste jaren is de stijging in de ‘eindfase’ gekomen en verloopt bijna vertikaal.

Is het mogelijk om deze schuld ooit terug te betalen? Dat wordt steeds onwaarschijnlijker. Volgens sommige auteurs is het ook onwenselijk. Omdat al ons geld gebaseerd is op schuld zou er door het aflossen van de schuld steeds minder geld in omloop komen. Dit zou een enorme economische depressie tot gevolg hebben.

Met dit geldstelsel staan we met de rug tegen de muur. We kunnen alleen maar wachten tot het ontploft. Tenzij we voor die tijd ons eigen geld gaan drukken. Uit de geschiedenis van Engeland en de VS kunnen we afleiden dat het mogelijk is, want het is verschillende keren gebeurd, zoals we hebben gezien, en meestal met groot succes.

Artikelen over Geld op WvI

Artikelen over Complementair Geld op WvI