Het klinkt allemaal prachtig, maar voor deze projecten moeten veel mensen gedwongen verhuizen. Hoe komen die terecht? Gaat dat wel altijd goed? Het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) besloot het te onderzoeken en bracht informatie over bijna 1000 projecten in meer dan 120 landen samen in één makkelijk doorzoekbare databank.

Het onderzoeksproject dat Verdreven en Verlaten heet, laat zien dat de Wereldbank haar eigen regels niet altijd volgt bij de herhuisvestiging van miljoenen mensen die hun hele hebben en houden verloren door Wereldbankprojecten. De ICIJ becijferde op basis van Wereldbank-documenten dat sinds 2004 naar schatting 3,4 miljoen mensen wereldwijd fysiek of economisch 'ontheemd' zijn ten gevolge van 972 projecten gefinancierd door de Wereldbank.

De slachtoffers van wat de Wereldbank ‘onvrijwillige herhuisvestiging’ noemt, moesten gedwongen hun huis verlaten, hun land werd hen afgenomen en/of ze raakten hun levensonderhoud kwijt. Het werkelijke aantal slachtoffers zal waarschijnlijk nog hoger liggen, aangezien de bank het aantal mensen dat getroffen wordt door haar projecten niet altijd telt en soms ook onderschat.

De Wereldbank werkt met waarborgen (safeguards) bij de financiering van projecten. Dat zijn interne controlemechanismen die schadelijke gevolgen voor mens en milieu in kaart moeten brengen. Want een groot project kan de levens van tienduizenden mensen overhoop halen.

Regeringen die geld lenen bij de Wereldbank mogen burgers niet zomaar uit hun huis zetten zonder waarschuwing vooraf. Families die uit hun huis worden gezet om plaats te maken voor dammen, energiecentrales of andere grote projecten, moeten geherhuisvest worden en hun levensonderhoud moet worden hersteld. De Wereldbank belooft naar eigen zeggen ‘geen schade te berokkenen’ aan mens of milieu.

Uit het ICIJ-onderzoek blijkt echter dat de Wereldbank het vaak nalaat om projecten van tevoren grondig te beoordelen zodat gemeenschappen beschermd zijn. De organisatie weet ook vaak niet wat er met de mensen gebeurt nadat ze hun huis zijn kwijt geraakt. In veel gevallen bleef de Wereldbank zaken doen met regeringen die de rechten van hun burgers schonden.

Huidige en voormalige werknemers van de Wereldbank zeggen dat het handhaven van de safeguards vaak wordt ondermijnd door de interne druk om grote, opvallende projecten goed te keuren. Volgens insiders hangt voor veel bankmanagers hun succes af van het aantal deals dat ze hebben gefinancierd. 'Waarborgen zijn niet erg relevant voor de bank managers.' Ze verzetten zich vaak tegen eisen die voor bijkomende moeilijkheden en kosten zorgen.

Nadat de Filipijnen in 2013 door de tyfoon Haiyan getroffen werden, kreeg het land een Development Policy Loan van de Wereldbank voor de opbouw van de zwaar getroffen kuststad Tacloban.

In Tacloban leefden duizenden gezinnen van visserij. Nu moesten ze gedwongen verhuizen naar een ander gebied, omdat de overheid hun vorige thuis heeft uitgeroepen tot een zone waar je niet mag bouwen. Hun herhuisvestigingsplek ligt op grote afstand van hun inkomstenbron en hun oorspronkelijke woongebied, waar hun school of werkplek was en waar hun vrienden en familie woonden. De betrokken personen is niet zelf gevraagd waar ze naartoe zouden willen en hun verliezen werden niet gecompenseerd.

Het ergste is dat hotels intussen proberen om uitgerekend in Tacloban voet aan de grond te krijgen, aangezien in deze kustgebieden en stranden de komende tien jaar het toerisme kan opkomen.

Toen de Wereldbank de financiering van de Bujagali-dam in Oeganda goedkeurde, werd afgesproken dat de belangen van de getroffen gemeenschappen beschermd zouden worden. 8.700 mensen werden geherhuisvest met de belofte op wat voordelen –bijv. scholen, een gezondheidscentrum en nieuwe wegen. Maar het bleken vaak loze beloftes.

De ontheemden hadden nieuw onderdak aangeboden moeten krijgen en in basisdiensten zoals scholen, gezondheidscentra en wegen had voorzien moeten worden. Maar in het geval van Bujagali is dat niet gebeurd. De scholen liggen te ver weg en veel gezinnen werden niet op een goede manier geherhuisvest. Volgens de safeguards zou elke betrokkene uiteindelijk in een betere situatie moeten eindigen dan voorheen, maar dat is niet het geval. Velen zijn juist een heel stuk slechter af.

In Brazilië moesten gezinnen die van de landbouw leefden, wijken voor de aanleg van de Gameleira-dam, een project gefinancierd door de Wereldbank. Ze werden uit hun huizen langs de Mundaú-rivier gezet. 35 gezinnen vonden in 2011 een nieuw onderkomen in Gameleira, een klein dorp dat de overheid voor hen had opgetrokken.

De gezinnen zijn echter niet tevreden met hun nieuwe onderkomen. In hun vroegere woonplaats konden ze water halen uit putten en uit de rivier zelf. Het herhuisvestigingsdorp heeft geen eigen natuurlijke waterbronnen. In een rapport erkende de Wereldbank dat de toegang tot water vertraging had opgelopen in het nieuwe dorp, maar dat probleem was volgens de bank eind 2012 opgelost.

Dat klopt niet, zeggen de dorpelingen. Vier jaar nadat ze gedwongen moesten verhuizen, wachten ze nog altijd tot de lokale overheid haar belofte houdt en een pijpleiding aanlegt die water van het nieuwe damreservoir naar het hervestigingsdorp brengt. Het erge is dat intussen water van het reservoir naar stedelijke gebieden wordt afgeleid.

Uit een put in het dorp komt zoutig water. Zelfs met behulp van een ontziltingsinstallatie moet elk gezin het stellen met maximaal 36 liter water per dag. Dat vullen ze aan door water bij te kopen, maar dat kost in sommige gevallen maar liefst 1/3 van het totale gezinsinkomen.

Met dit gekochte water kunnen ze hun kleine tuintjes met yuca, bonen en maïs besproeien. Als ze exportgewassen – zoals cashewnoten – willen kweken, moeten ze wachten op de regen. Maar die komt vrijwel nooit.

"We hebben de indruk dat wij moeten afzien, zodat de inwoners van de stad water hebben", zegt Francisco Venílson dos Santos, landbouwer en vader van zes kinderen. "Ze hebben ons hier in de steek gelaten."

De Wereldbank maakt in veel gevallen haar belofte om de armen te helpen allerminst waar. Grote projecten worden gefinancierd, maar de mensen die daarvoor moesten wijken zijn vaak veel slechter af dan voorheen. Ze voelen zich bedrogen en aan hun lot overgelaten.

Bron: MO Mondiaal Nieuws, Dossier Verdreven & verlaten