Where Does Money Come From? is geschreven door Josh Ryan-Collins, Tony Greenham, Richard Werner en Andrew Jackson. Allen senior onderzoekers op het gebied van monetair beleid.

Veel mensen zijn verbaasd als ze horen dat zelfs bankiers, economen en beleidsmakers niet precies weten hoe nieuw geld wordt gecreëerd. Toch is het niet vreemd, de Bank of England heeft vorig jaar toegegeven dat het proces van geldcreatie in de meeste economieboeken verkeerd wordt uitgelegd.

De onwetendheid over dit thema is een probleem om twee redenen. Ten eerste: als er geen goed begrip is over zoiets fundamenteels als het ontstaan van geld, zullen pogingen om de banken te hervormen hoogst waarschijnlijk falen.

Ten tweede: het creëren van nieuw geld en daarmee het bepalen van de hoeveelheid geld en het beslissen waar de koopkracht naartoe gaat, zijn een vitale economische functie en bovendien erg winstgevend. Daarom is dit een zaak van publiek belang en geen obscuur technocratisch debat. Meer helderheid en transparantie hierover kunnen de democratische legitimiteit van de bankensector en onze economische vooruitzichten sterk verbeteren.

Het is lastig om te omschrijven wat geld precies is. Veel mensen denken dat de waarde van geld wordt bepaald doordat het gebaseerd is op iets, een ‘goed’, goud of zilver bijvoorbeeld. Maar in feite is geld geen ding, het is een sociale relatie.

Als je historisch onderzoek doet, zul je ontdekken dat duizenden jaren voordat gouden en zilveren munten bestonden, mensen al bezig waren met boekhouden. De Egyptenaren, de Mesopotamiërs en de Grieken hielden overzichten bij van leningen en schulden. Geld is in principe een relatie van krediet en schuld. Een 'IOU', een schuldbekentenis.

Er bestaan drie soorten geld: 1) Centrale Bank reserves, 2) Cash, 3) Geld via/ van commerciële banken (het digitale geld op de bankrekeningen, bank deposito’s). De Centrale Bank kan de eerste twee vormen van geld creëren. De 1e vorm van geld circuleert niet in de economie: Centrale Bank reserves worden enkel gebruikt in het betalingsverkeer tussen banken.

Private personen en bedrijven hebben slechts beschikking over 2 soorten geld. Cash, maar dat maakt maar 3% van de totale geldhoeveelheid uit in het VK. Het overgrote deel (97%) van de totale geldhoeveelheid bestaat uit geld dat gecreëerd wordt door de commerciële banken.

Hoe creëren deze banken geld? Door het uitschrijven van leningen, door bestaande goederen te kopen of door betalingen op eigen rekening te doen ontstaan bankdeposito’s, oftewel IOU’s. Dat is nieuw geld, want iedereen accepteert deze IOU’s, ook de overheid voor het betalen van de belastingen.

Het meeste geld wordt gecreëerd door het uitschrijven van leningen. Hoe werkt dat? Nemen banken spaargeld van de ene klant aan om dit vervolgens uit te lenen aan de andere klant? Nee, zo werkt het proces niet. Banken hoeven niet te wachten tot er iemand wat geld komt brengen, voordat ze een nieuwe lening aan iemand anders kunnen geven. In feite is het precies andersom: het maken van een lening creëert een nieuw deposito op de rekening van de klant. Banken voegen tegelijkertijd een nieuwe lening en een nieuw deposito aan hun balans toe.

Kan dat zomaar, zonder limiet? Vaak hoor je over het concept 'fractioneel bankieren'. Dan wordt uitgelegd dat de banken een veelvoud kunnen uitlenen van de reserves die ze aanhouden bij de Centrale Bank. Dit impliceert een sterk verband tussen de hoeveelheid geld die banken creëren en de hoeveelheid die ze aanhouden bij de Centrale Bank. Dit zou ook inhouden dat de Centrale Bank een belangrijke controle heeft over de hoeveelheid reserves die banken aanhouden. Volgens de NEF onderzoekers is deze uitleg misleidend. Diverse onderzoekers waaronder Steve Keen hebben aangetoond dat er geen verband is tussen de hoeveelheid reserves en de geldhoeveelheid.

Het vermogen om nieuw geld te creëren is maar heel zwak gerelateerd aan de hoeveelheid reserves die worden aanhouden bij de Centrale Bank. Ten tijde van de financiële crisis, bijvoorbeeld, hielden banken maar 1,25 pond in reserve voor elke 100 pond die ze uitgaven als lening. Dit betekent dat er een zeer klein percentage reserve is voor elke lening, maar zegt niets over verband.

Het vermogen van de commerciële banken om nieuw geld te maken en te alloceren, heeft veel belangrijke implicaties voor de economische welvaart en de financiële stabiliteit.

De manier waarop het nu geregeld is, kan niet voorkomen dat er 'booms' en 'busts' in de economie ontstaan, oftewel periodes waarin er te veel geld in omloop is en periodes waarin er te weinig geld in omloop is. De hoeveelheid leningen die commerciële banken uitgeven, probeert men te reguleren d.m.v. de rentevoet. Maar banken laten hun beslissing om al of niet een lening aan te gaan daar niet van afhangen. Ze kijken eerder naar de vraag of de lening terugbetaald zal worden en of er genoeg liquiditeit is bij het financiële systeem als geheel.

Banken beslissen waar krediet naartoe gaat in de economie. Het is voor hen voordelig om uit te lenen tegen een onderpand in plaats van voor investeringen in de productie. Als gevolg hiervan gaat nieuw geld vaker naar de vastgoed markt of naar financiële speculatie dan naar kleine bedrijven en de maak industrie, met ingrijpende economische gevolgen voor de samenleving.

De overheid kan financieel en economisch beleid maken wat ze wil, het heeft weinig effect. Zolang de bankensector de totale controle heeft over de geldcreatie heeft de overheid nauwelijks invloed op dit gebied.

Where does money come from? laat zien waar geld vandaan komt. Het proces van geldcreatie is simpel. Zo eenvoudig dat we het nauwelijks kunnen geloven en geen zin hebben om ons ermee bezig te houden. Er is geen dieper mysterie. Dit is het verhaal. We moeten niet toestaan dat ons intellect zich laat afschrikken.

Alleen als we het geldscheppingsproces begrijpen, kunnen we deze belangrijke vraag goed beantwoorden. Van alle mogelijke alternatieve manieren waarop we nieuw geld kunnen creëren en koopkracht kunnen toewijzen: is dit echt de beste?

NEF, Where Does Money Come From?, 12/12/12 video, tekst en gratis downloadable introductie

Bank of England, Money in the modern economy: an introduction, Quarterly Bulletin 2014 Q1

Bank of England, Money creation in the modern economy, Quarterly Bulletin 2014 Q1

Martijn Jeroen van der Linden, Aanbevolen boeken

Martijn Jeroen van der Linden, Geld en (on)waarheid 20/03/14

Ons geld, Hoe banken geld creëren

Richard A. Werner, Can banks individually create money out of nothing? — The theories and the empirical evidence, ScienceDirect, december 2014

Geldschepping door banken is geen goede manier om geld te creëren en te alloceren. Deze methode leidt o.a. tot telkens terugkerende crises, werkloosheid, vastgoedbubbels en inkomensverschillen. Op de website OnsGeld.nu kun je daar meer over lezen.

Binnenkort wordt een Burgerinitiatief gelanceerd om de problemen omtrent private geldschepping in de politiek bespreekbaar te maken en de regering op te roepen de alternatieven op private geldschepping te onderzoeken.