Wat doe je met een koffiezetapparaat dat stuk is? Weggooien? Als de garantieperiode is verlopen, kun je vaak nergens terecht. Een nieuwe kopen, is dan de enige optie. De Amsterdamse milieuactiviste Martine Postma bedacht dat dit anders moest kunnen. Enkele jaren geleden is zij een Repair Café gestart in haar eigen buurt. Hier komen mensen bij elkaar om samen kapotte spullen te repareren. Het idee sloeg aan. Inmiddels zijn er meer dan 50 Repair Cafés verspreid door heel Nederland en ook in het buitenland zijn Repair Cafés gestart.

Het vrijwillig samenwerken aan producten met een sociaal nut is een trend. De Belgische onderzoeker en oprichter van de P2P Foundation Michel Bauwens ziet een verband tussen initiatieven als Repair Cafés, Auto delen, Stadslandbouw, de Open Source Software beweging, Crowdfunding of het zelf produceren van allerlei voorwerpen in kleine fabriekjes en met behulp van 3D-printing. Mensen helpen elkaar omdat ze het leuk vinden en ze halen er ook zelf voordeel uit.

Maar ondertussen zijn er zoveel initiatieven dat we door de bomen het bos misschien niet meer zien. Wat is P2P precies? In de computerwereld wordt een netwerk van computers die zich op hetzelfde hiërarchische niveau bevinden een peer-to-peer-netwerk genoemd. Peer-to-peer (P2P) betekent letterlijk 'van gelijke tot gelijke'. Het P2P-concept wordt nu ook gebruikt om een gelijkwaardige, niet-hiërarchisch georganiseerde samenwerking van mensen te beschrijven. De peer-to-peer economie is een deeleconomie of samenwerkingseconomie: mensen werken op gelijke voet samen en delen en beheren ook samen het product en de productieomgeving.

Is meedoen op Facebook bijvoorbeeld P2P? Facebook is een peer-to-peer systeem, zegt Michel Bauwens, omdat het mensen in staat stelt op een laagdrempelige manier en gratis contact met elkaar te maken. Je kan Facebook gebruiken hoe jij dat wilt en bent tot niets verplicht. Maar tegelijkertijd is er centrale controle van het peer-to-peernetwerk. Je bent als gebruiker niet betrokken bij het ontwerp van het platform én je hebt niets te zeggen over de privé data die je ter beschikking stelt. Ook hebben de deelnemers niets in te brengen over het verdienmodel. De Facebook-gebruikers genereren gezamenlijk de waardevolle content, de Facebook-eigenaren gaan er met de winst vandoor.

Het Repair Café is een heel andere vorm van P2P. Hier is geen centrale controle en er is ook geen winstbejag. Om inzicht te krijgen in de verschillende vormen van P2P heeft Michel Bauwens een P2P-kwadrant ontwikkeld. De verticale as loopt van ‘gecentraliseerd/globaal’ tot ‘gedecentraliseerd/lokaal’. De horizontale as loopt van ‘oriëntatie op winst’ tot ‘oriëntatie op maatschappelijk nut’.

Het eerste kwadrant linksboven wordt gekenmerkt door centrale controle van P2P. Dit zijn commerciële bedrijven die kapitaal investeren in sociale netwerken en platformen en daaraan veel geld verdienen (Facebook, Flickr bijv.). Wat Bauwens 'distributief kapitalisme' noemt, zit in het kwadrant linksonder: bijvoorbeeld P2P-marktplaatsen (Airbnb, Ebay). Dit is wel sharing en het is gedecentraliseerd, maar toch nog steeds gericht op winst.

Aan de rechterkant van het kwadrant staat de gerichtheid op het algemeen belang, het maatschappelijk nut of de 'commons' (gemeenschappelijk eigendom). Onderaan situeert Bauwens de gerichtheid op de lokale commons, al die kleine, lokale initiatieven zoals autodelen, couchsurfing, het Repair Café, Co-housing, LETS en andere vormen van Social sharing. Die initiatieven zijn niet winstgericht, maar gericht op gemeenschappelijk nut.

Michel Bauwens benadrukt dat we vooral aandacht moeten hebben voor het vierde kwadrant rechtsboven, de globale commons. Dit is een wereldwijde samenwerking op het vlak van kennis, ideeën, wetenschap, techniek en cultuur: bijv. Open Design zoals Wikispeed, Free and Open Source Software beweging, Open Source Journalism, Creative Commons, etc. De gerichtheid op het gemeenschappelijk belang en niet op winst biedt een alternatief voor het huidige economische systeem.

Samenwerkende mensen kunnen de multinationals op den duur verslaan, omdat ze simpelweg veel betere producten kunnen maken. Michel Bauwens zegt: "Geen enkel bedrijf, hoe groot het ook is en hoeveel mensen het ook kan rekruteren, is op den duur sterker dan een mondiaal netwerk van mensen die samenwerken."

Kenmerkend voor P2P-initiatieven is dat mensen uit vrije wil deelnemen omdat ze het leuk vinden en er goed in zijn. Mensen werken op voet van gelijkheid samen: er is geen baas die je vertelt wat je moet doen. Iedereen streeft naar een zo goed mogelijk product dat vrij toegankelijk is. We kunnen het P2P concept voor steeds meer economische doelen gaan inzetten.