In 1988 publiceerden Edward Herman en Noam Chomsky het boek Manufacturing Consent. Hun belangrijkste boodschap is dat Westerse overheden en multinationals op grote schaal propaganda inzetten om hun doelen te bereiken.
Het propagandamodel van Edward Herman en Noam Chomsky
UITGELICHT, 27/05/2015
W
e verwachten objectieve informatie te krijgen als we de krant lezen of het nieuws kijken. We leven immers in een democratie. In werkelijkheid worden de media gemanipuleerd. Het nieuws wordt ruimschoots gefilterd en bewerkt voordat wij het onder ogen krijgen. "The media serve, and propagandize on behalf of, the powerful societal interests that control and finance them". "De media dienen, en verspreiden propaganda namens, de machtige sociale belangen die hen controleren en financieren." (Manufacturing Consent, p.xi)
Herman en Chomsky laten in hun boek zien hoe dat in z'n werk gaat. Daarvoor hebben ze het zogenaamde propagandamodel ontwikkeld.
Het Propagandamodel
Het propagandamodel bestaat uit vijf filters: Eigendom, Adverteerders, Bronnen, Flak en Framing. De originele informatie gaat daar doorheen en resulteert in de propaganda die door de massamedia verspreid wordt. De filters dienen stuk voor stuk de belangen van de heersende klassen.
Filter 1: Eigendom
Het eerste filter heeft betrekking op de organisatiestructuur van de massamedia en gaat over eigendom, grootte en winstoogmerk. Je moet vandaag de dag heel vermogend zijn om een mediabedrijf te kunnen bezitten. De rijken bepalen dus het nieuws en het winstoogmerk staat voor hen voorop. Mediabedrijven worden ook steeds groter, waardoor de mediamacht steeds sterker geconcentreerd raakt. Door gemeenschappelijke belangen en in- en uitstroom van werknemers onderhouden mediabedrijven met banken, de overheid en andere grote bedrijven een symbiotische relatie.
Door dit filter is er vrijwel geen ruimte voor alternatieve geluiden. Herman en Chomsky telden in de VS in 1988 24 grote mediabedrijven. Dat aantal is in 2014 sterk geslonken naar vijf mediabedrijven die bijna alles bepalen wat de Amerikaanse burger te zien, te horen en te lezen krijgt. In Nederland is hetzelfde mechanisme actief. Maar acht uitgevers bepalen de Nederlandse media.
Filter 2: Adverteerders
In vroeger tijden was het voor een mediamaker voldoende om ervoor te zorgen dat de prijs de kosten dekte. Met de opkomst van reclame en adverteren veranderde dit drastisch. Als een krant bijvoorbeeld veel lezers heeft, is dat aantrekkelijk voor adverteerders. Als zo’n krant dan meer advertentieinkomsten binnen krijgt, kan die goedkoper aangeboden worden. De lage prijs zorgt ervoor dat de krant beter verkoopt en een groter publiek trekt, waardoor het nog interessanter wordt voor adverteerders. Kleine klanten die minder lezers hebben kunnen daarentegen in een negatieve spiraal raken waardoor ze niet meer kunnen overleven.
Herman en Chomsky stellen dat de media zo langzamerhand geen nieuws meer verkopen aan het publiek, maar het publiek verkopen aan de adverteerders. Adverteerders hebben een enorme invloed op wat er in de media verschijnt, bijvoorbeeld omdat ze geen verontrustende programma’s en artikelen willen zien die de koopstemming van het publiek negatief beinvloeden. De filters 1 en 2 houden in het kort gezegd in: wie betaalt, bepaalt.
Filter 3: Bronnen
Journalisten zijn voor hun informatie afhankelijk van bronnen. De overheden en het grootbedrijf zijn maar al te gewillig om deze rol op zich te nemen. Journalisten worden ontvangen door eigen PR afdelingen waar ze het nieuws kant en klaar aangeleverd krijgen. Dit is aantrekkelijk, want het bespaart veel tijd en geld. Mediamakers gaan ervan uit dat de door overheid of bedrijfsleven geleverde informatie autoriteit heeft, objectief is en verder niet onderzocht hoeft te worden.
De overheid en het bedrijfsleven zullen geneigd zijn verslaggevers te weren die zich te kritisch opstellen. Journalisten zullen hun bronnen niet van zich willen vervreemden. Het gevolg is dat ze op den duur alles pikken wat de PR mensen hen voorschotelen.
Een andere manier waarop het nieuws wordt beïnvloed is door zogenaamde 'experts'. De meeste deskundigen praten de officiële lezing na. Hierdoor blijft het debat binnen bepaalde goedgekeurde kaders.
Filter 4: Flak
Het vierde filter is flak, wat ‘luchtafweergeschut’ betekent, oftewel: negatieve respons op een statement van de media. Flak is een middel om de nieuwsmakers te disciplineren. Als de media gewaagde standpunten verkondigen, kunnen ze aanvallen verwachten van machtige instanties of individuen. Flak kan tot imagoschade of zelfs tot rechtszaken leiden. Uitgevers lopen het risico dat adverteerders zich niet meer met hen willen associëren. Ze zullen daarom nieuws vermijden, dat mogelijk tot flak aanleiding zou kunnen geven.
Herman en Chomsky beschrijven organisaties die speciaal in het leven zijn geroepen om negatieve uitspraken te bestrijden die haaks staan op het beleid van de heersende elite. Op deze manier wordt de mediaberichtgeving ten behoeve van hen gefilterd. Ook kunnen de machthebbers zelf flak toepassen om de media of opiniemakers te ‘corrigeren’ als ze dat nodig vinden.
Filter 5: Framing
Het vijfde en laatste filter is framing. Framing is een mediastrategie die erop gericht is om bepaalde kenmerken van een onderwerp te selecteren en te benadrukken. Het doel ervan is om een gewenste interpretatie, evaluatie of oplossing bij het publiek te bewerkstelligen.
Entman, R.M. (2003), Cascading activation: Contesting the White House’s frame after 9/11, Political Communications, 20, p.417
Ten tijde van het schrijven van Manufacturing Consent werden de critici van de heersende macht geframed als communisten. Zo werden ze afgeserveerd als bedreigend voor het algemeen belang of als volstrekt irrelevant, zodat aan hun verhaal verder geen aandacht gegeven hoefde te worden. Tegenwoordig worden allerlei verschillende labels gebruikt om critici monddood te maken en bepaald beleid te rechtvaardigen. Een aantal voorbeelden: Israël-critici worden als antisemieten bestempeld en War on Terror-critici worden als supporters van moslimextremisten afgeschilderd. Overheidscritici of critici van de multinationals worden als complottheoretici weggezet.
Propaganda
Informatie vloeit dus niet zo vrij naar ons toe als het op het eerste gezicht misschien lijkt. Nieuwsonderwerpen vertellen geen objectief verhaal, in plaats daarvan krijgen we de lezing van overheid en big business voorgeschoteld. De media bieden hun interpretatie van de gebeurtenissen, zodat onze opinie wordt gevormd op een manier die de machthebbers goed uitkomt. De vijf filters zorgen ervoor dat ongewenste informatie en andere meningen niet bij ons terecht komen.
Propaganda is voor de democratie wat een knuppel is in een dictatuur
Je verwacht het niet: propaganda in een democratie. Toch is het niet zo gek. Politiek leiders geven hun macht niet graag uit handen, ze willen de zaakjes onder controle houden. Dat is eigen aan hun karakter en aan de positie waarop ze zich bevinden. Nu wij officieel inspraak via een 'democratisch bestel' hebben en politici geen geweld meer kunnen gebruiken zoals in een dictatuur gebruikelijk is, nemen ze hun toevlucht tot propaganda. Het volk moet tenslotte wel bestuurd worden en daar is een soort rechtvaardiging voor nodig. Wat is er dan mooier dan onze mening zo te beïnvloeden dat wij vrijwillig instemmen met het beleid. Manufacturing Consent: 'instemming fabriceren'. Propaganda is voor de democratie wat een knuppel is in een dictatuur, aldus Chomsky.Het propagandamodel dat meer dan 25 jaar geleden door Herman en Chomsky is ontwikkeld, is nog steeds relevant, en misschien nu wel meer dan ooit. Het geeft een belangrijk handvat om de partijdige berichtgeving in de reguliere media te gaan herkennen.
***
Bronnen:
Wij blijven hier!, Mediapropaganda: de filtering van het nieuws
Truthloader, How the media manufactures consent (video)
Jeroenrijnders.com, Chomsky's perspectief op en uit economisch knechtschap
Chomsky.nl, Manufacturing consent: The Political Economy of the Mass Media
Truthloader, How the media manufactures consent (video)
Jeroenrijnders.com, Chomsky's perspectief op en uit economisch knechtschap
Chomsky.nl, Manufacturing consent: The Political Economy of the Mass Media
Lees meer over propaganda en breincontrole op WvI:
Schrijf een reactie
-
Richard11 27 mei
Het moderne woord voor propaganda is public relations