Wie niet in staat is kritisch te denken, is makkelijk te beïnvloeden, schrijft de Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum in haar boek Niet voor de winst (2011). Ze geeft een voorbeeld uit het oude Griekenland, dat op schrift is gesteld door de geschiedschrijver Thucydides. Onder invloed van de redenaar Kleon laat het volk zich overtuigen dat de opstandige kolonisten van Mytilene ter dood gebracht moeten worden. De stad stuurt er een schip op uit om deze opdracht over te brengen. Vervolgens dringt een andere redenaar Diodotus aan op genade. De stad laat zich overreden en besluit het bevel in te trekken. Er wordt een tweede schip uitgezonden. Door louter toeval raakt het eerste schip in een windstilte zodat het tweede schip erin slaagt om het in te halen, waardoor de levens van de kolonisten in Mytilene werden gered.

Als je mensen niet kritisch leert denken, kun je ze alles wijsmaken. Ze zijn dan niet zelf in staat de afweging te maken of een bepaald beleid juist is. Dit vormt een ernstige bedreiging voor de democratie, schrijft Nussbaum.

De onderwijsgoeroe John Taylor Gatto is het hier helemaal mee eens. 30 jaar lang heeft hij zelf voor de klas gestaan, dus hij spreekt uit ervaring. Drie keer werd hij in New York onderwijzer van het jaar. Gatto zegt: "De essentie van een school is dat leerlingen doen wat er van ze wordt gevraagd met een minimum aan verzet."

Het onderwijs zoals we dat nu kennen is ontstaan aan het begin van de 19e eeuw in Pruisen. Het idee was om burgers om te vormen tot machine onderdelen. Zo zou management efficiënter kunnen worden.

Het onderwijs mag mensen dan efficiënter maken, maar het gaat ten koste van hun fantasie en hun ondernemingszin, aldus Gatto. Zo creëren we mensen die over het algemeen goed in de pas lopen, maar uiteindelijk weinig eigen denkvermogen hebben. De verbeeldingskracht wordt kapot gemaakt door een onderwijsmethode die voor het grootste deel irrelevant is voor het ontwikkelen van een krachtige persoonlijkheid.

Taylor Gatto: "Dat Pruisische onderwijsmodel diende in de eerste plaats de sociale efficiency: het effectief hanteren van een explosief groeiende populatie en tegelijkertijd het opbouwen van een machtige economie, met uniforme consumenten. Hierachter schuilt een eenvoudig idee: ieder van ons moet perfect en afhankelijk gemanaged kunnen worden. Daarvoor gebruikt men elke truc uit het boekje: psychologie, sociale druk of bruut geweld."

Het gemonopoliseerd onderwijs is in de ban van het one size fits all-principe en is daarmee verworden tot een 'weapon of mass instruction'."

Neem de nadruk die in het onderwijs ligt op toetsen en testen. Onzin, zegt Gatto, volstrekt irrelevant. Anders zou het in het verdere leven toch ook gebeuren? We vragen onze kapper toch ook niet om zijn testcijfers? In essentie worden we dom gehouden, terwijl het anders kan. De bewijzen liggen voor het oprapen.

Kijk bijvoorbeeld naar Richard Branson van Virgin. Op z'n vierde reed hij met z'n moeder weg van Londen. Op een gegeven moment vroeg ze hem of hij alleen de weg naar huis terug zou kunnen vinden. Hij dacht van wel en hij ging op pad. Een aantal uur later kwam hij thuis. Branson zegt dat hij vanaf dat moment nooit meer aan zijn vermogens zou twijfelen om wat dan ook maar te kunnen doen. Deze ervaring heeft hem geholpen om zelfvertrouwen te ontwikkelen. Daar moet onderwijs over gaan, zegt Taylor Gatto. Dingen uitproberen, initiatief en verantwoordelijkheid leren nemen en nadenken over wat je zelf wilt.

Zo deed Gatto dat ook toen hij voor de klas stond. Hij ging met z'n leerlingen naar buiten om met hen hun eigen plannen na te jagen. Je moet kinderen toestaan om werkelijk op te groeien. Dit kan door ze zelf te laten kiezen en verantwoordelijkheid te laten dragen, al op jonge leeftijd. In plaats van hen te verplichten op een stoeltje achter een tafeltje te gaan zitten om vastgestelde lesstof te verwerken en te wachten tot de bel gaat.

"In essentie", zegt Taylor Gatto, "leer je op school dat je je mond moet houden en stil moet zitten. Je leert dat er heel veel regels zijn en dat je daarin geen inspraak krijgt. De leerstof wordt met behulp van einddoelen en leerplannen in de linker hersenhelft geplaatst. Het idee is dat het succesvol reproduceren van die lesstof op een examen zorgt voor een succesvol leven. Wat dat de leerlingen in een moeite ook aanleert, is hulpeloosheid. Een aangeleerde hulpeloosheid die als gevolg van conditionering ook zorgt voor reflexmatig gedrag.

De universiteit is ook een grote illusie, aldus Gatto. We bewonderen mannen als Steve Jobs en Bill Gates die grote computerbedrijven hebben opgebouwd, maar ze waren 'drop-outs'. Ze hebben geen universiteitsdiploma, ze zijn voortijdig afgehaakt.

We moeten drop-outs niet als mislukkelingen zien, we moeten ze omarmen. We zouden nieuwsgierig moeten zijn naar waarom ze afhaken, want daar kunnen we van leren. We kunnen naar hen toe gaan en vragen: "Hoe kunnen we je helpen bij je ontwikkeling in de richting die jij wilt?"

De toekomst voor het Westen zit in onderwijs dat geen drillen is. Drillen doen ze in Azië wel. Wij hebben onderwijs nodig dat stimuleert tot vrij denken. Dat kan bijvoorbeeld via het Sudbury onderwijsmodel. Een andere goede mogelijkheid is thuisonderwijs. Ouders die de natuurlijke ontwikkeling van hun kind begeleiden met advies, kennis en praktijklessen. Dat soort onderwijs heeft de toekomst. Steeds meer Amerikanen hebben de educatie van hun kinderen zelf ter hand genomen. Ook in Nederland komt thuisonderwijs voor. Het kan. Neem je kinderen serieus en zie ze als jonge volwassenen.

Informeer je, denk erover na en onderneem actie. Want als je je kinderen op een gewone school laat, dan houd je ze dom.